Türkiye’de yerel idareler merkezi yönetime göre dünya standartlarına daha uygun, şeffaf ve demokratik bir şekilde yönetilmektedir. İnsanlar yaşadıkları kentlerde hizmet kalitesi değerlendirmesi yaparak kentin ihtiyaçları doğrultusunda demokratik haklarını kullanmakta ve bu sayede yeni yerel aktörler ortaya çıkabilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti ikinci yüzyılına girerken, bu aktörlerin ortaya koyacağı yerel yönetim vizyonu ve uygulamaları devlet ve toplum katındaki tüm paydaşlara katkı sunmaktadır. Bu kapsamda yerel aktörlerin göreve gelmesi ile hazırlanan stratejik plan raporları, kamuda birçok hedefe ulaşılmasında rehber niteliği taşımaktadır.
Türkiye, Tanzimat Fermanı ile başladığı yerel yönetim kanuni standardizasyon ve entegrasyon sürecini büyük ölçüde tamamlamıştır. Lakin yerel düzeyde hâkim olan belirli şartlar neticesinde, hazırlanan plan ve programlar ile somut adımlar gerçekçi etkisini gösterememiştir. Kamu kurumlarının hazırladığı orta ve uzun vadeli iş birliği süreçleri ülke ekonomi politiği ile eşgüdümlü ilerlememiştir. Ülke politikalarında gelişen orta vadeli sanayileşme programları ile düzensiz kırsal göç tetiklenmiş ve zamanla düzensiz bir kent tasarımı oluşmuştur. Vatandaşların siyasi iradeler üzerinden kentsel çözüm beklentileri netice itibari ile dirençsiz kent planlamasına neden olmuştur.
Türkiye’de kentleşme serüveni kimi zaman dikey, kimi zaman yatay bir seyirde ilerlemiş ve dayanıksız kentler oluşmuştur. Fakat yerel yönetimlerin teorik olarak kurumsal uygulama süreçleri ve bürokratik deneyimi muadil ülkelere kıyasla iyi bir noktadadır. Avrupa Birliği yerel yönetim teorik uygulamaları ve kalite süreçlerinin Türkiye örneğine katkı sunduğu gözlenmiştir. Bu kapsamda yerel yönetimler tarafından sahada geliştirilen bazı çözüm önerileri ile bilgi paylaşımı gerçekleştirilmiştir. İyi uygulama örneklerinin ortaya çıkarılması ancak stratejik planlama ve programlama ile sağlanmaktadır. Yerel yönetimde sağlanan başarı üst ölçekte ülke politikalarına yön vermekte olup, rol model uygulamaların yaygınlaşmasına sebep olmaktadır.
Bu doğrultuda yasama ve yürütme organı tarafından çıkartılan çeşitli kanun ve yönetmeliklerle stratejik planlama, kamuda bir nihai hedef olarak benimsenmiştir. Bu kapsamda 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile stratejik planlama kamu kurumları için zorunlu hale getirilmiştir. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile 5393 sayılı Belediye Kanununa göre nüfusu 50.000’in üzerinde olan belediyeler stratejik plan hazırlamakla görevlidir. 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 9’uncu ve 41’inci maddeleri temel alınarak hazırlanan yönetmelik ile[1] Kent ihtiyaçlarına yönelik olarak kamuda stratejik planlamanın önemi gerekli uyum yasaları çerçevesinde idareler tarafından uygulamaya alınmıştır. Stratejik planlama süreçlerinin ilk basamağı olan ülke kalkınma programları ve politikaları bakanlık koordinasyonları ile belirlenmekte ve gerekli işbirliği süreçlerini tetiklemektedir. Yerel idareler tarafından hazırlanacak olan stratejik planın en önemli dış paydaş kurumları sivil toplum kuruluşları ve kamu hizmetinden yararlanan ilgili dernek, vakıf ve ticaret odalarıdır.
Stratejik planlama süreçlerinde tüm bu kurumlar paydaş statüsü ile süreçlere dâhil edilmelidir. Konu ile ilgili, yerel idare tarafından gerekli görüldüğü takdirde kamuoyu araştırmaları yapılmalıdır. Bu kapsamda tüm veriler üst yönetici kesim ile birlikte analiz edilmeli ve sonuçlar ilgili iç paydaş kurumlar ile paylaşılmalıdır. Ortaya çıkan netice ve raporların Cumhurbaşkanlığı merkez politikaları ile entegre edilmesi, iş birliği ve eşgüdümlülük şart olmalıdır. Yerel idareler tarafından stratejik plan uyum ve uygulama süreci idare performans programı ve bütçe aracılığıyla gerçekleşmelidir. Sürecin takibi yıl içerisinde belirli periyodlar halinde strateji kurulu tarafından raporlanmaktadır. Oluşturulan bu rapor ve çıktılara göre ilgili birimler harekete geçirilmelidir.
2009 yılında Belediyelerin stratejik plan hazırlık yaklaşımlarını inceleyen bir makalede ilgili araştırma bulguları paylaşılmıştır. Bu bulgularda yerel idarelerin stratejik planlama ekibi kurulma oranın %90 üzerinde olduğu gözlenmiş fakat araştırma kapsamında yerel idarelerin ancak %71,1‘inin danışmanlık hizmeti aldığı, %59,4’nün ise stratejik planlarını kısa bir süre içerisinde hazırladığı görülmüştür. Bu sebeple, teorik olarak planın kılavuza uygun bir şekilde hazırlanmasına karşın, belediyelerin stratejik planlamayı yeterince özümsemedikleri görülmüştür.[2]
Kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması için, seçilen yerel yönetim liderlerinin yetkilerini hızlı ve etkin bir şekilde kullanması gerekmektedir. Bu kapsamda geliştirilen dijitalleşme ve teknolojik altyapı çalışmaları, belediyelerin reaktif bir şekilde yol almasına katkı sunmaktadır. Bu ölçüler ışığında yerel yönetimlerin hazırladığı beş yıllık stratejik planlama çalışması, yeni seçilen yerel liderlere öncü bir kinetik enerji ortamı yaratacaktır. Öncelikli olarak belediye başkan vizyonu ve evrensel kamu politikalarının ortak paydada buluşması gerekmektedir. Bu doğrultuda bürokratik ekibin ilçenin ihtiyaç haritasını ve vatandaş talep analizlerini ortaya çıkarması gerekmektedir. Hızlı ve etkin çözüm önerileri için bütün süreçlere sivil toplum dâhil edilmelidir. Araştırma metotlarının sağlıklı bir şekilde ilerlemesi için güncel ekipmanlar kullanılmalıdır. Bu kapsamda ortaya çıkarılan ihtiyaç sonuç raporuna istinaden ilçenin beş yıllık stratejik hedefleri belirlenmelidir. Stratejik hedeflerin gerçekçi bir şekilde tayin edilmesi ile belediye bütçesi oluşturulmalıdır.
Yerel idareler 2024-2029 yılı stratejik planlarını hazırlayacak ve temel yol haritasını oluşturacaktır. Yerel aktörler beş yıllık hizmeti ile yönetim anlayışını ve bu plan dahilinde hedeflerini somutlaştıracaktır. Yerel liderlerin çözüm odaklı bir çalışma sistemini, göreve geldiği ilk anlarda kurgulaması ilçe ve bölge ihtiyaçlarının giderilmesine zemin hazırlayacaktır. Bölgede aktif olarak bir güç mekanizması olan yerel yönetimlerin paydaş kuruluşlar ile iş birliği içerisinde olması başarının aslî bir unsurudur. Bölgede faaliyet gösteren özel sektör, üniversite ve ticaret odaları ile diyalog kurulması, ortak protokoller yapılması vatandaş beklentilerini karşılayacak somut adımların hızlı bir şekilde atılmasına altyapı oluşturacaktır. Bu doğrultuda ulusal ve uluslararası tüm paydaşlardan faydalanılması gerekmektedir. Ek olarak uluslararası ve ulusal kuruluşların üst ölçekte aldığı politika hedef kriterleri ilçede oluşturulacak stratejik plana entegre edilmelidir. Yerel aktörlerin kent markası oluşturabilmesi hedeflenmelidir. Marka inşa stratejileri kent değerini artırmalı, artı değerin bölge insanını sosyo-ekonomik yönden etkilemesi sağlanmalıdır.
Yerel yönetimden genel yönetime giden süreçlerin ilk basamağı olan stratejik planlama, alanında uzman kişiler tarafından hazırlanmalı, takip süreçleri yıllık bazda incelemeli ve sonuç raporları vatandaşlara aktarılmalıdır. Kamudaki tüm süreçlerin, şeffaflık ilkesi gereğince vatandaşlara ve sivil toplum kuruluşlarına çeşitli iletişim metotları ile ulaştırılması marka kent inşası için önem arz etmektedir. Bu bağlamda yerelde demokratik katılım ile beş yıllık göreve gelen aktörlerin, belediyelerin yönetim yapısı hakkında bilgi sahibi olması şarttır. Aktör ve yapının ülke politikalarına büyük bir katkı sunduğu inkâr edilemez bir gerçektir. Tüm yerel aktörlerin bu hususlara dikkat etmesi bilhassa önem arz etmektedir. Bu noktada, stratejik planlamanın uzun vadeli bir yaklaşım olduğu, bireysel ve kurumsal açıdan zihniyet değişimi gerektirdiği düşünülmektedir. Ülkemizin bu açıdan son yıllarda mesafe katettiği gözlenmektedir.
Stratejik planlama yaklaşımının belediye hizmetlerini geliştirmede önemli bir araç olduğunu kabul eden ve takip eden yerel aktörler, kent başarısının ortaya çıkmasına zemin hazırlayacaktır. Dolayısıyla ülkemizde yerel yönetimlerin bilgi ve tecrübe birikiminin paylaşılacağı etkin bir sistemin kurgulanması ülke politikalarının çeşitlenmesine de doğrudan yarar sağlayacaktır.
Yazar: Anıl Karahan / Avcılar Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü
[1] https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=38547&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5
[2] Neşe SONGÜR, B. Stratejik Planlama Yaklaşımına Bakış Açıları, Çağdaş Yönetimler, Cilt 18, 2009, s. 51.
