Türkiye, 2024 yılına ekonomik olarak zor koşullarda girdi. Yüksek enflasyon, bütçe ve cari açığın yarattığı sıkıntıları çözmek kolay değil. Bütün bunlara ek olarak ülkemizde gelir dağımı bozuk ve her geçen gün bu bozulma artıyor. 2023 Haziran’ında göreve başlayan yeni ekonomi yönetimi politika faizini ve dolaylı vergileri artırdı. Kötü yönetilen ekonominin faturası vatandaşın önüne kondu. Emekli ve ücretli çalışanların durumu iç açıcı değil. Önümüzde yerel seçimler var. İktidarın, ekonomik sorunlar seçimi etkilemesin diye bazı önlemlerini 31 Mart 2024 sonrasına bıraktığı anlaşılıyor. Bir başka deyişle emekli ve çalışanların koşuları daha da kötüleşecek. İşsizlik artacak.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 21 Aralık 2023’te paylaştığı verilere göre; ülkemizde sosyal koruma kapsamında emekli/yaşlı, dul/yetim ve engelli/malul maaşı alan kişi sayısı 2021 yılında 14 milyon 624 bin iken, %1,6 artarak 2022 yılında 14 milyon 851 bin kişiye yükseldi. Sosyal koruma kapsamında maaş yardımı sayısı ise 2021 yılında 15 milyon 362 bin iken, 2022 yılında 15 milyon 630 bine çıktı. Bu sayının üzerine, emeklilikte yaşa takılanları (EYT) eklemek doğru olur. 7 Kasım 2023 tarihi itibarıyla EYT düzenlemesi kapsamında başvuran 1 milyon 632 bin kişiye aylık bağlandı. Emekli olan EYT’lilerden 832 bini çalışmaya devam ediyor.
TÜİK’in Aralık 2023’te yayımlamış olduğu ücretli çalışan istatistiklerine göre; sanayi, inşaat ve ticaret-hizmet sektörleri toplamında ücretli çalışan sayısı 2023 Aralık ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %1,7 arttı. Ücretli çalışan sayısı bir önceki yılın aynı ayında 14 milyon 800 bin 999 kişi iken, 2023 yılı Aralık ayında 15 milyon 57 bin 373 kişi oldu. Kamuda toplam çalışan sayısı ise 5.175.771. Bu sayının dağılımı şöyle: 3.477.259 memur, 330.863 sözleşmeli personel, 1.224.967 sürekli işçi, 38.848 geçici işçi ve 103.884 diğer statülerde çalışan. Bağ-Kur şemsiyesi altında 2.973.305 kişi var. Stajyer, kursiyer, çırak ve tarımda çalışanlarla birlikte toplam çalışan sayış 25.567.157. Yine bu ayda toplam istihdam edilenlerin sayısı 32.113.000.Bu durumda yaklaşık 7 milyon çalışan kayıt dışı ya da sosyal güvenlik şemsiyesi altında değil. Ayrıca DİSK-AR’ın araştırmasına göre geniş tanımlı işsiz sayısı 2023 Ekim ayında 8.143.000.
Asgari ücret 2024 yılı için 17.002 TL. TÜRK-İŞ’in “Açlık ve Yoksulluk Sınırı Araştırması”nın Şubat 2024 sonuçlarına göre açlık sınırı 16.257 TL olurken yoksulluk sınırı 52.954 TL olarak gerçekleşti. Bu dönemin bir değer sorunu da asgari ücretin ortalama bir ücret haline gelmesi. Gerek Merkez Bankası gerek DİSK-AR’ın araştırma sonuçları aşağıdaki tablolarda yer almaktadır.
Ücretlilerin içinde en kötü durumda olan emekliler. Zaman içinde yaşam koşulları hep daha kötüye gitmiş. Asgari ücret, en düşük memur maaşı ve en düşük işçi emekli aylığını karşılaştırdığımızda da bu durumu görüyoruz.
| 2002 Aralık (TL) | 2024 Ocak (TL) | Artış (kat) | |
| Net Asgari Ücret | 184,3 | 17.002 | 92,2 |
| En düşük memur maaşı | 392 | 32.681 | 83,3 |
| En düşük işçi emekli aylığı | 257 | 10.444 | 40,6 |
2002 yılında en düşük işçi emeklisi asgari ücretten yüzde 39 daha fazla maaş alıyordu. Aynı oran devam etseydi günümüzde en düşük işçi emeklisi maaşının 23,632 TL olması gerekirdi.
2024 yılında bu oran ters yönlü değişti. Yani, asgari ücret en düşük işçi emeklisi maaşından yüzde 62 daha fazla. Ancak asgari ücretin de 2024 Mart ayında açlık sınırının altında kalacağı anlaşılıyor. Toplumun büyük bölümü, özellikle de emekliler gelecekten tedirgin. 31 Mart 2024 yerel seçimi oy tercihlerinde bu tedirginliğin rol oynayacağı görülüyor.
Belediye başkan adaylarının, seçmene ulaşmak amacıyla ekonomik sorunlara ilişkin çözümler üretmeleri ve geliştirmeleri önemli. Emekliler ve işsizler için yerel yönetimler bir dizi önlem alabilir. Ancak, bu politikalar yerel koşullara, ekonomik duruma ve toplum ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanmalıdır. Bu çözüm önerileri 3 başlık halinde toplanabilir:
A- Emeklilere Nefes
B-İstihdam Yaratma
C-Kent Ekonomisini Canlandırma
A-EMEKLİLERE NEFES
1- Gelir Desteği:
Emeklilere nefesin ilk ayağını mutlaka gelir desteği oluşturmalı. Pandemi ve arkasından yaşanan ekonomik kriz her ne kadar belediye bütçelerini zorlasa da bu konuda yapılacak destek zor şartlar altında yaşayan emekliler için çok kıymetli. Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin gelir desteği uygulamasını örnek verebiliriz.
2-Sosyal Hizmetler ve Sağlık Hizmetleri:
Yerel yönetimler, emeklilerin sağlık hizmetlerine ve sosyal yardımlara daha kolay erişimini sağlamak için yerel sağlık merkezleri ve sosyal hizmet birimleri oluşturabilir.
3-Ulaşım Kolaylıkları:
Emeklilere uygun ulaşım seçenekleri sunarak, toplu taşıma sistemlerinde indirimler veya ücretsiz ulaşım hizmetleri sağlayabilirler.
4-Eğitim ve Kültür:
Seminerler, atölye çalışmaları ve kültürel etkinlikler düzenleyerek emeklilerin sosyal bağlarını güçlendirecek etkinliklere destek olabilirler.
5-Konut Yardımları:
Düşük gelirli emeklilerin uygun fiyatlı konutlara erişimi sağlanabilir veya kira yardımları gibi destek programları oluşturabilirler.
B-İSTİHDAM YARATMA
1-İstihdam Hizmetleri:
Yerel yönetimler, iş bulma sürecini kolaylaştırmak için kariyer danışmanlığı, iş arama destekleri ve iş fuarları gibi hizmetler sunabilirler.
2-Mesleki Eğitim ve Beceri Geliştirme:
İşsizlerin becerilerini geliştirmelerine yardımcı olacak mesleki eğitim programları düzenleyerek, iş gücüne uyum sağlamalarını destekleyebilirler.
3-Girişimcilik Desteği:
İşsizlere kendi işlerini kurmalarına yönelik finansal destek ve eğitim sağlayarak girişimcilik ruhunu teşvik edebilirler.
4-Geçici Gelir Desteği:
Ekonomik zorluk dönemlerinde işsizlere geçici gelir desteği sağlayarak maddi sıkıntıları hafifletebilirler.
5-Toplum Katılımı ve Dayanışma:
İşsizlerin topluma katılımlarını sağlamak ve sosyal izolasyonu önlemek amacıyla topluluk projeleri ve gönüllülük çalışmalarını destekleyebilirler.
C-KENT EKONOMİSİNİ CANLANDIRMA
1-İş Dostu Politikalar:
İş yapma süreçlerini kolaylaştırmak ve işletme sahiplerini desteklemek amacıyla yerel düzenlemelerde esneklik sağlayabilirler.
Ruhsat alma süreçlerini basitleştirebilir ve hızlandırabilirler.
2-Yatırım Teşvikleri:
Yerel girişimcileri ve yabancı yatırımcıları çekmek için arsa üretebilirler.
Kuluçka merkezleri veya inovasyon merkezleri kurarak yeni işletmelerin ortaya çıkmasını destekleyebilirler.
3-Altyapı Geliştirmeleri:
Ulaşım, enerji, su ve diğer altyapı alanlarında yatırımlar yaparak kentlerin rekabet avantajını artırabilirler.
İş bölgeleri için modern altyapılar oluşturarak işletmelerin verimliliğini artırabilirler.
4-Eğitim ve Beceri Geliştirme:
Yerel iş gücünü artırmak ve işletmelerin nitelikli eleman ihtiyacını karşılamak için eğitim programları ve mesleki beceri geliştirme kursları düzenleyebilirler.
5-Teknoloji ve İnovasyon Destekleri:
Yerel AR-GE merkezleri kurarak teknolojik inovasyonu teşvik edebilirler.
Yenilikçi projeleri desteklemek amacıyla fonlar oluşturabilirler.
6-Turizm ve Kültürel Etkinlikler:
Kentin kültürel ve turistik özelliklerini vurgulamak için etkinlikler, festivaller ve fuarlar düzenleyebilirler.
Turizmi teşvik etmek için altyapıyı geliştirebilirler.
7-Sürdürülebilir Kalkınma:
Çevre dostu uygulamaları teşvik ederek sürdürülebilir kalkınmayı destekleyebilirler.
Yeşil enerji projelerini teşvik ederek çevre bilincini artırabilirler.
8-Toplumsal ve Kültürel Projeler:
Yerel topluluğun bir araya gelmesini sağlamak ve kent kültürünü güçlendirmek için sosyal ve kültürel projelere destek verebilirler.
Bu seçimin anahtarının özellikle emekliler olacağını düşünüyorum. Emeklilerin yoğun olarak yaşadığı kıyı kentleri bu açıdan önemli. Genç ve kadın işsizliği önümüzdeki günlerin zorluklarından. Her durumda, yerel yönetimlerin iş birliği, şeffaflık ve katılımcılık prensiplerine dayalı bir şekilde politika oluşturması gerekli. Ayrıca, bu politikaların sürekli olarak değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi, değişen ihtiyaçlara cevap verebilmek adına önemlidir. Bu hususlar yerel seçimlere gidilen süreçte tayin edici nitelikte olacaktır.
Yazar: Dr. Turgay Bozoğlu
